Beste abonnee,
Er bestaat zoiets als “de gematigde AI-optimist”. Wanneer iemand kritiek uit op de alsmaar groeiende rol van AI, zijn dit de mensen die zeggen AI slechts te gebruiken als een hulpmiddel. Het selecteert bronnen voor hen en het presenteert hen conclusies. Het maakt hun onderzoeksproces efficiënter en het helpt hen tijd te winnen. Dat deze positie gezien wordt als “gematigd”, terwijl sceptici vaak worden afgeschilderd als luddieten die vechten tegen de bierkaai, toont aan dat een betekenisvol debat rond de existentiële impact van AI afwezig is.
Denken vormt je denken. Bronnen leren afwegen, nagaan wat de essentie is en zelf conclusies trekken, zijn inderdaad tijdrovende processen. Het is echter net door dergelijke processen dat we een kennis en een kunde opbouwen die soms moeilijk onder woorden te vatten valt – zoals een ambachtsman die jou niet kan uitleggen waarom hij ‘aanvoelt’ dat iets zus of zo moet gebeuren. We weten nooit hoe sommige stappen, die op het eerste gezicht nutteloos lijken, uiteindelijk toch hun waarde hebben en ons vormen als mens.
Desondanks zien we meer en meer mensen het creatieve proces, en zelfs hun denkproces zelf, “outsourcen” aan AI. ‘Om tijd te winnen’ en ‘omdat het efficiënt is’. De moderne obsessie met efficiëntie neemt soms absurde vormen aan. Mensen willen bijvoorbeeld efficiënter hun hobby’s beleven. Waarom enkel een boek lezen als je tegelijkertijd ook een podcast of wat muziek kan opzetten? Dat zowel de leeservaring als de luisterervaring hierdoor minder attent en impactvol zijn, lijkt hen bijzaak. Cultuur wordt benaderd als junkfood en wordt efficiënt geconsumeerd. Het lijkt wel of sommigen vrezen dat ze op hun sterfbed zullen denken ‘had ik maar meer podcast-afleveringen geluisterd’.
De dichter Herman de Coninck was ooit leerkracht Nederlands en een vaak gestelde vraag van zijn leerlingen was of het niet nutteloos was dat ze gedichten uit het hoofd moesten kennen. Zijn antwoord was steeds: “Ja, dat is nutteloos, en net dat maakt het zo mooi.” Wat is de meerwaarde van straatpaaltjes met een ornamentele afwerking? Een simpele stalen cilinder wint tijd en geld. Waarom zelf een liefdevol berichtje opstellen voor dat meisje in de klas? AI heeft minder moeite om met iets overtuigend op de proppen te komen. Dergelijke momenten zijn één voor één impressies die allemaal samenkomen om onze dagen kleur te geven. In onze zoektocht naar tijd en efficiëntie verliezen we uit het oog dat we meer en meer omringd zullen worden door een klinische, artificiële leegte.
Als je mij vraagt hoe onze toekomst verder vorm zal krijgen onder deze AI-revolutie, is mijn beeld dus allesbehalve ‘gematigd optimistisch’. Om te beginnen zal schoonheid een van de grootste slachtoffers worden. Iedere filmkenner met smaak kan je vertellen hoe de intrede van AI heeft gezorgd voor een dramatisch dalende kennis van onder meer lichttechniek. Ik vraag me af of sommige films (en muziekalbums, en romans, en …) in de toekomst een nieuw soort kwaliteitslabel zullen dragen: “Er werd geen AI gebruikt in de creatie van dit product.”
Over dramatisch dalende kennis gesproken: ook het IQ-gemiddelde, wat reeds aan het dalen is, zal alleen maar sterker dalen. We zijn generaties aan het kweken die amper nog kunnen begrijpend lezen, maar er zullen mensen zijn die menen dat dit eigenlijk geen probleem is in een samenleving waarin er toch zo veel geautomatiseerd is. Hoe meer automatisering, hoe meer vrije tijd, hoe meer plezier. Geen probleem, toch? Hoeveel tijd willen we echter winnen? Gaan we AI inzetten om ook het wekelijkse telefoontje aan onze ouders te maken? Hoeveel ‘inefficiënte menselijkheid’ zal het slachtoffer worden van onze gretige gemakzucht?
De grote ironie is dat het debat nu vooral draait rond de vraag of AI ‘menselijk’ zal worden, terwijl de mens zich net meer en meer zal gedragen als AI: een algoritme dat alle taken in het leven herleidt tot problemen die vragen om de meest efficiënte en ’tijd-winnende’ aanpak. De vraag is wat er uiteindelijk nog zal overblijven van waardevolle, authentieke uitingen van menselijke creativiteit om die zee aan gewonnen tijd op bot te vieren.
Ferre Clabau
